«Սպարտակ»
«Ձեռնամուխ
եմ լինում
ստեղծագործական
մեծ հուզմունքի
Զգացումով»,
- 1950թ.-ի հուլիսի
9-ին այդպես
է գրել Խաչատրյանը
«Սպարտակ»
բալետի պարտիտուրի
առաջին էջին:
Վերջին էջում
կարդում
ենք. «Երեք
ու կես տարի
տևեց «Սպարտակ»-ի
վրա աշխատանքը:
Գրում էի
հիմնականում
ամռանը: Ընդհանուր
վերցված
«Սպարտակ»-ը
8 ամսվա ընթացքում
է գրվել:
Վերջացրել
եմ 1954թ.-ի փետրվարի
22-ին: Ողջ երաժշտությունը
գրվել է Հին
Ռուզայում՝
կոմպոզիտորների
տանը: Արամ
Խաչատրյան»:
Իսկ ինչպե՞ս
ծնվեց անտիկ
սյուժեով
բալետ գրելու
գաղափարը:
Մտահղացումն
հայտնի թատերագետ
Ն.Վոլկովինն
էր: Նա, որ մի
շարք բալետների,
այդ թվում
Բ.Ասաֆևի «Բախչիսարայի
Շատրվան»
և Ս.Պրոկոֆևի
«Մոխրոտիկ»
լիբրետոյի
հեղինակն
է, 1933թ.-ին հետաքրքրվեց
«Սպարտակ»-ով:
Ստեղծագործելով
իր 50-ամյակի
սահմանագծին՝
Արամ Խաչատրյանը
արդեն հասուն,
կայացած արվեստագետ
էր ու բազմաթիվ
հիանալի
ստեղծագործությունների
հեղինակ,
իսկ Վոլկովի
լիբրետոն
ոգեշնչում
էր կոմպոզիտորին՝
բարերար
նյութ հանդիսանալով
ստեղծագործության
համար: Սկզբից
ևեթ Վոլկովն
հրաժարվեց
մելոդրամից՝
մեծ հետաքրքրություն
ցուցաբերելով
հերոսականության
հանդեպ: Որպես
բալետի ֆաբուլայի
հիմք նա չընդունեց
Ռաֆաելլո
Ջովանյոլիի
«Սպարտակ»-ը
և, մեծ տեղ
հատկացնելով
անտիկ պատմաբանների
երկերի ընթերցմանը՝
հիմնվեց
Ապպիանի
և Պլուտարքոսի
վրա:
«Սպարտակ»-ի
ստեղծմանը
յուրահատուկ
ձևով է նախապատրաստվում
նաև Արամ Խաչատրյանը:
Նա մեկնեց
Իտալիա՝ ուսումնասիրելու
անտիկ նկարներն
ու քանդակները,
տեսնելու
ստրուկների
ձեռքերով
կերտված
հին հռոմեական
կառույցներն
ու հաղթակամարները,
գլադիատորների
զորանոցները,
Կոլիզեումը,
եղավ այն
վայրերում,
որտեղով
երբևիցե
անցել է Սպարտակն
իր զինակիցների
հետ: Եվ չնայած
ավելի քան
2000 տարվա պատմությանը,
Սպարտակի
ապստամբության
թեման կոմպոզիտորին
շատ արդիական
թվաց:
Այսպիսով,
իր իսկ խոստովանմամբ,
Խաչատրյանը
երեք ու կես
տարի պատրաստվում
էր «Սպարտակ»-ի
ստեղծմանը:
Բալետն հորինելիս
նա շատ դժվարությունների
հանդիպեց.
չէ՞ որ Սպարտակի
ժամանակի
ֆոլկլորային
նմուշների
և երաժշտական
փաստաթղթերի
բացակայության
պատճառով
կոմպոզիտորը
դրանցից
օգտվելու
հնարավորություն
չուներ: Ի
դեպ, նա չէր
էլ փորձում
նմանակել
այդ ժամանակաշրջանի
երաժշտությանը:
«Սպարտակ»-ի
երաժշտությունը
գրելիս կոմպոզիտորն
օգտվում
էր այն մեթոդներից,
որոնցից
օգտվել են
նաև նրա նախորդները
պատմական
թեմաներին
դիմելիս:
Պատմելով
անցյալի
մասին՝ Խաչատրյանը
հմտորեն
պահպանում
է իր ձեռագիրն
ու գրելաոճը:
Բալետը
գրված է ժամանակակից
լեզվով, երաժշտա-թատերական
ժանրի խնդիրների
ժամանակակից
ըմբռնումով:
Ստեղծագործության
հիմնական
գործող անձիք
հատուկ, կրկնվող
երաժշտական
թեմաների
միջոցով
են նկարագրված:
Բացի անհատական
բնութագրություններից
կան նաև ընդհանուր
ժողովրդական
բնութագրեր.
չէ՞ որ ներկայացման
գլխավոր
ու առաջատար
հերոսը հենց
ժողովուրդն
է: Այդպիսիք
են Հռոմի
հալածված
ստրուկների
թեմաները:
Բալետի սուր
կոնֆլիկտային
դրամատուրգիայում
միմյանց
են հակադրվում
երկու ոլորտներ,
երկու աշխարհ.
մարտական
ու ճոխ Հռոմը՝
Կրասսոսի
և նրա սիրուհու՝
պարուհի
Էգինայի
գլխավորությամբ,
և Սպարտակի
կողմից առաջնորդված
ճնշված ստրուկներն
ու գլադիատորները:
Մոտ երեք
ժամ տևող
բալետում
կոմպոզիտորն
երկու անգամ
երգչախումբ
է մտցնում,
որոնք դրամատուրգիական
առումով
տարբեր ֆունկցիաներ
ունեն: Գլադիատորների
կռվի ժամանակ
երգչախումբը
նկարագրում
է հուզված
ականատեսների
վերաբերմունքը,
իսկ ֆինալում
այն ներդաշնակ
կերպով լրացնում
է տխուր երաժշտությունը՝
վերջինիս
հաղորդելով
ջերմություն
և անկեղծություն:
«Սպարտակ»-ի
պրեմիերան
կայացավ Լենինգրադի
օպերայի
և բալետի թատրոնում
1956թ.-ի դեկտեմբերի
27-ին (բալետմեյստեր՝
Լ.Յակոբսոն,
դիրիժոր՝
Պ.Ֆելդտ):
1958թ.-ի մարտի
12-ին նշանավոր
բալետմեյստեր
Իգոր Մոիսեևի
նախաձեռնությամբ
«Սպարտակ»-ը
բեմադրվեց
Մոսկվայի
Մեծ թատրոնում
(դիրիժոր՝
Յու.Ֆայեր):
Այն ապշեցրեց
իր հզորությամբ
և հանդիսավորությամբ:
Հատկապես,
տպավորիչ
էին մասսայական
տեսարանները,
որոնցում
իր մասնակցությունն
էր ցուցաբերում
Մեծ թատրոնի
գրեթե ողջ
բալետային
խումբը:
1968թ.-ին
Մեծ թատրոնում
կայացավ «Սպարտակ»-ի
երրորդ բեմադրությունը,
որն իրականացրեց
Յու.Գրիգորովիչը:
Նրա բնորոշմամբ,
դա «ներկայացում
է չորս մենակատարի
և կորդեբալետի
համար»: Այս
անգամ խաչատրյանական
պարտիտուրը
հնչեց նորովի՝
թարմ ու ժամանակակից:
«Եթե պետք
է մեկ բառով
արտահայտել
նոր «Սպարտակ»-ի
նշանակությունը,
ապա ես ընտրում
եմ «այժմեական»
բառը», - գրում
է խորհրդային
հայտնի պարուհի
Գալինա Ուլանովան:
Դիրիժոր
Գենադի Ռոժդեստվենսկու
ղեկավարությամբ
Խաչատրյանի
երաժշտությունը
ձեռք բերեց
նոր ուժ և
խորը ողբերգական
հնչողություն:
Պատահական
չէ, որ «Սպարտակ»-ի
հենց երրորդ՝
մոսկովյան
բեմադրությունը,
ստիպեց նորովի
մոտենալ
Խաչատրյանի
արվեստին
ու նորովի
լսել նրա
ստեղծագործությունները:
«Սպարտակ»-ի
համար Խաչատրյանը
արժանացել
է Լենինյան
մրցանակի: