«Դիմակահանդես»
«Ես ապրում
էի այդ դրամայով, երաժշտությունը սրտի թրթիռով էի
գրում: Իսկ թե ինչպես այն ծնունդ առավ, բառերով դժվար
է արտահայտել...», - «Դիմակահանդես»-ի վրա տարվող
աշխատանքներից ստացված իր տպավորությունները հետագայում
այսպես էր ներկայացնում Խաչատրյանը:
1941թ.-ին նա ստեղծեց երաժշտություն Լերմոնտովի «Դիմակահանդես»-ի
համար, որը նրա նախորդ ստեղծագործություններից տարբերվում
էր թե՛ ժամանակաշրջանով, թե՛ գեղարվեստա-գաղափարական
կոնցեպցիայով, թե՛ ոճով... Ստեղծագործության մեջ կոմպոզիտորը
զարմացնում է միջավայրի և ժամանակի նուրբ զգացողությամբ,
դրամատուրգիական կոնֆլիկտի ճիշտ ըմբռնմամբ և անհատական
բնութագրեր ստեղծելու փայլուն ունակությամբ: Լերմոնտովի
արվեստի գիտակներից մեկը՝ Իրակլի Անդրոնիկովը, այսպես
է արտահայտվել խաչատրյանական երաժշտության մասին.
«Լերմոնտովի ռոմանտիկական դրամային բնույթով այսքան
համապատասխան երաժշտություն, թերևս, դժվար է պատկերացնել:
Եթե Ձեզ ասեն, որ այն գրված է Պուշկինի երկերից մեկի
համար, Դուք չեք հավատա: Սա Լերմոնտովն է, նրա հաղթական
ու գեղեցիկ թախիծն է, նրա տրամադրության, մտքի հաղթանակը...»:
«Անցնելով աշխատանքի, - հիշում է Խաչատրյանը, - ես
շատ էի անհանգստանում, գիտակցում էի, որ երաժշտություն
եմ գրում ռուսական դասական պիեսի համար, Ռուսաստանի
մայրաքաղաքում, Գլազունովից հետո: Ի դեպ, որքանով
տեղեկացված եմ, «Դիմակահանդես»-ի համար Գլազունովը
վալս չի գրել, այլ դրա փոխարեն օգտագործել է Գլինկայի
«Վալս-Ֆանտազիան»... Մի խոսքով ես զգում էի, թե որքան
մեծ է պատասխանատվությունը: Ինձ շատ օգնեց Նիկոլայ
Յակովլևիչ Մյասկովսկին... Նա մինչգլինկյան ժամանակաշրջանի
երաժշտության ինչ-որ հազվագյուտ ժողովածու տվեց ինձ:
Վերջինիս շնորհիվ ես կարողացա ներթափանցել դարաշրջանի
երաժշտական մթնոլորտի մեջ: Եվ իհարկե, խորամուխ եղա
Լերմոնտովի արվեստի մեջ, որն արտասովոր կերպով մոտ
էր ինձ...»:
Ներկայացումների երաժշտության հիման վրա ստեղծված
խաչատրյանական սիմֆոնիկ սյուիտների պարտիտուրները
մինչ օրս հնչում են համերգների ժամանակ:
«Կիրառական երաժշտությունը, - ասում էր Խաչատրյանը,
- պետք է վերաշարադրել. սիմֆոնիկ էստրադան իր օրենքներն
ունի: Ես պարտքի տակ եմ զգում ինձ, քանի որ իմ «շեքսպիրիանան»
անշարժ մնաց և թատրոնից ու կինոյից դուրս կյանք չունի...
Մի բան, անկասկած, հայտնի է ինձ. իր բոլոր առանձնահատկություններով
հանդերձ, թատրոնի ու կինոյի երաժշտությունն այնպես
պետք է գրված լինի, որ կարողանա նաև սիմֆոնիկ էստրադայում
հնչել, որ լինեն ոչ թե փշրանքներ, երաժշտական փոքր
նկարներ, այլ մի ամբողջություն՝ միավորված մեկ գաղափարով»: